Yarı resmi Tesnim Haber Ajansı'nın adını açıklamadığı bir diplomatik kaynağa dayandırdığı haberinde, İran ile Avrupa üçlüsünün (E3) müzakerelerin içeriği konusunda uzlaşmaya vardığı, ancak toplantının tarih ve yerine ilişkin görüşmelerin sürdüğü belirtilmişti. İran devlet televizyonu ise bu belirsizliği sonlandırarak görüşmelerin 25 Temmuz'da İstanbul’da gerçekleştirileceğini açıkladı.
Dışişleri Bakanlığı doğruladı
İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü İsmail Bekayi de bu gelişmeyi doğruladı. Bekayi, Avrupa ülkelerinin talebi üzerine, 2015 tarihli nükleer anlaşmaya taraf olan üç Avrupa ülkesiyle yeni bir müzakere turu yapılacağını söyledi. Görüşmelere İran adına Dışişleri Bakan Yardımcıları Mecid Tahtrevançi ve Kazım Garibabadi katılacak.
E3’ün katılımcılığı tartışma konusu oldu
Öte yandan İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi, İngiltere, Fransa ve Almanya'nın BM yaptırımlarını yeniden devreye sokmayı amaçlayan "tetik mekanizması" girişimine karşı Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres ve AB Dış İlişkiler Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas’a mektup gönderdi.
Sosyal medya platformu X üzerinden açıklama yapan Erakçi, E3 ülkelerinin nükleer anlaşmayı canlandırmak için herhangi bir yasal, siyasi veya ahlaki zemine sahip olmadığını vurguladı. Avrupa ülkelerinin ABD’nin İran’a yönelik saldırılarına destek verdiğini ve bu nedenle anlaşmadaki katılımcı pozisyonlarını fiilen kaybettiklerini ifade etti.
“BM Güvenlik Konseyi’nin itibarı zedelenmemeli”
Erakçi, E3 ülkelerinin, anlaşmanın temel ilkelerini ihlal ettiğini ve ABD'nin İran'a yönelik "azami baskı" politikasına hem siyasi hem ekonomik destek sunduğunu belirtti. Bu bağlamda, BM Güvenlik Konseyi kararlarını yeniden yürürlüğe sokmaya yönelik çabaların geçersiz olduğunu ifade etti.
Almanya Başbakanı Friedrich Merz’in, İsrail'in İran’a yönelik saldırılarını savunarak “Bu, İsrail’in hepimiz adına yaptığı kirli iştir” şeklindeki sözlerine atıfta bulunan Erakçi, İran’ın böyle hayali planları boşa çıkarabilecek kapasiteye sahip olduğunu, ancak yine de anlamlı ve samimi diplomatik adımlara açık olduklarını vurguladı.
2015 Nükleer anlaşması ve Snapback mekanizması
İran ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin beş daimi üyesi ve Almanya, 14 Temmuz 2015’te bir nükleer anlaşmaya imza atmıştı. Bu anlaşmayla, İran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlandırması karşılığında yaptırımlar kaldırılmıştı. Ancak ABD, 2018’de anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmiş ve İran’a yönelik yaptırımları yeniden uygulamaya başlamıştı.
Avrupalı ülkeler, ABD'nin bu adımına karşı çıkmış olsa da somut bir karşı hamlede bulunmadı. İran ise bu süreçte anlaşmadaki yükümlülüklerini aşamalı olarak askıya aldı ve yüksek düzeyde uranyum zenginleştirme faaliyetlerine yöneldi.
E3 ülkeleri, İran’ın bu adımlarını gerekçe göstererek, anlaşma çerçevesinde yer alan ve “snapback” (tetik mekanizması) olarak bilinen BM yaptırımlarını geri getirme maddesini devreye sokma tehdidinde bulunuyor. Bu mekanizmayı işletmek için tanınan sürenin ise 18 Ekim'de sona ereceği belirtiliyor.
İran ve üç Avrupa ülkesi, dışişleri bakan yardımcıları düzeyinde yapılacak bu yeni tur nükleer görüşmelerde, söz konusu krizin çözümüne dair yollar arayacak. Toplantıların hafta sonu Avrupa’da yapılması bekleniyordu, ancak taraflar İstanbul üzerinde anlaşmaya vardı.
